Ma'lumotlar turlari

JavaScript da qiymat har doim ma’lum bir turga tegishli. Masalan, string yoki raqam.

JavaScript da sakkizta asosiy ma’lumot turi mavjud. Bu yerda biz ularni umumiy ko’rib chiqamiz va keyingi boblarda har biri haqida batafsil gaplashamiz.

O’zgaruvchiga istalgan turni joylashtirishimiz mumkin. Masalan, o’zgaruvchi bir lahzada string bo’lishi, keyin esa raqam saqlashi mumkin:

// xato yo'q let message = "hello"; message = 123456;

JavaScript kabi bunday imkoniyatlarni beruvchi dasturlash tillari “dinamik tiplangan” deb ataladi, ya’ni ma’lumot turlari mavjud, ammo o’zgaruvchilar ularning hech biriga bog’lanmagan.

Number (raqam)

let n = 123; n = 12.345;

Number turi butun va o’nlik sonlarni ifodalaydi.

Sonlar uchun ko’plab amallar mavjud, masalan ko’paytirish *, bo’lish /, qo’shish +, ayirish - va hokazo.

Oddiy sonlardan tashqari, ushbu ma’lumot turiga tegishli “maxsus raqamli qiymatlar” ham mavjud: Infinity, -Infinity va NaN.

• Infinity matematik Cheksizlik ∞ ni ifodalaydi. Bu har qanday sondan kattaroq bo’lgan maxsus qiymat.

  Biz uni nolga bo’lish natijasida olishimiz mumkin:

  alert( 1 / 0 ); // Infinity

  Yoki shunchaki to’g’ridan-to’g’ri murojaat qilish:

  alert( Infinity ); // Infinity

• NaN hisoblash xatosini ifodalaydi. Bu noto’g’ri yoki aniqlanmagan matematik amalning natijasi, masalan:

  alert( "not a number" / 2 ); // NaN, bunday bo'lish xato

  NaN yopishqoq. NaN ustidagi har qanday keyingi matematik amal NaN ni qaytaradi:

  alert( NaN + 1 ); // NaN alert( 3 * NaN ); // NaN alert( "not a number" / 2 - 1 ); // NaN

  Demak, agar matematik ifodaning biror joyida NaN bo’lsa, u butun natijaga tarqaladi (bunga faqat bitta istisno bor: NaN ** 0 bu 1).

Maxsus raqamli qiymatlar rasmiy ravishda “number” turiga tegishli. Albatta ular bu so’zning oddiy ma’nosida raqam emas.

Raqamlar bilan ishlash haqida ko’proq ma’lumotni Raqamlar bobida ko’ramiz.

BigInt

JavaScript da “number” turi (253-1) dan kattaroq (9007199254740991) yoki manfiylar uchun -(253-1) dan kichikroq butun qiymatlarni xavfsiz ifodalay olmaydi.

Aniq qilib aytganda, “number” turi kattaroq butun sonlarni saqlashi mumkin (1.7976931348623157 * 10308 gacha), ammo xavfsiz butun sonlar diapazoni ±(253-1) dan tashqarida aniqlik xatosi bo’ladi, chunki barcha raqamlar belgilangan 64-bitli xotiraga sig’maydi. Shuning uchun “taxminiy” qiymat saqlanishi mumkin.

Masalan, bu ikki raqam (xavfsiz diapazondan yuqorida) bir xil:

console.log(9007199254740991 + 1); // 9007199254740992 console.log(9007199254740991 + 2); // 9007199254740992

Demak, (253-1) dan kattaroq barcha toq butun sonlar “number” turida umuman saqlanishi mumkin emas.

Ko’pgina maqsadlar uchun ±(253-1) diapazoni yetarli, ammo ba’zida bizga haqiqatan ham katta butun sonlarning to’liq diapazoni kerak, masalan kriptografiya yoki mikrosoniya aniqligidagi vaqt belgilari uchun.

BigInt turi yaqinda tilga ixtiyoriy uzunlikdagi butun sonlarni ifodalash uchun qo’shildi.

BigInt qiymati butun sonning oxiriga n qo’shish orqali yaratiladi:

// oxiridagi "n" bu BigInt ekanligini anglatadi const bigInt = 1234567890123456789012345678901234567890n;

BigInt sonlari kamdan-kam kerak bo’lganligi sababli, biz ularni bu yerda ko’rib chiqmaymiz, balki ularga alohida bob BigInt ajratdik. Bunday katta sonlar kerak bo’lganda uni o’qing.

String (satr)

JavaScript da string qo’shtirnoqlar bilan o’ralgan bo’lishi kerak.

let str = "Hello"; let str2 = 'Bitta qo'shtirnoq ham yaxshi'; let phrase = `boshqa ${str} ni kiritish mumkin`;

JavaScript da 3 xil qo’shtirnoq mavjud.

1. Qo’sh qo’shtirnoq: "Hello".
2. Bitta qo’shtirnoq: 'Hello'.
3. Teskari qo’shtirnoq: `Hello`.

Qo’sh va bitta qo’shtirnoqlar “oddiy” qo’shtirnoqlardir. JavaScript da ular orasida amaliy farq yo’q.

Teskari qo’shtirnoqlar “kengaytirilgan funksionallik” qo’shtirnoqlaridir. Ular bizga o’zgaruvchilar va ifodalarni ${…} ga o’rab, string ichiga kiritishga imkon beradi, masalan:

let name = "John"; // o'zgaruvchini kiritish alert( `Hello, ${name}!` ); // Hello, John! // ifodani kiritish alert( `natija ${1 + 2}` ); // natija 3

${…} ichidagi ifoda baholanadi va natija stringning bir qismiga aylanadi. Biz u yerga hamma narsani qo’yishimiz mumkin: name kabi o’zgaruvchi yoki 1 + 2 kabi arifmetik ifoda yoki murakkabroq narsa.

E’tibor bering, buni faqat teskari qo’shtirnoqlarda qilish mumkin. Boshqa qo’shtirnoqlarda bunday kiritish funksionalligis yo’q!

alert( "natija ${1 + 2}" ); // natija ${1 + 2} (qo'sh qo'shtirnoq hech narsa qilmaydi)

Stringlar haqida Satrlar bobida batafsilroq gaplashamiz.

Boolean (mantiqiy tur)

Boolean turida faqat ikkita qiymat bor: true va false.

Bu tur odatda ha/yo’q qiymatlarini saqlash uchun ishlatiladi: true “ha, to’g’ri” ni anglatadi va false “yo’q, noto’g’ri” ni anglatadi.

Masalan:

let nameFieldChecked = true; // ha, ism maydoni belgilangan let ageFieldChecked = false; // yo'q, yosh maydoni belgilanmagan

Boolean qiymatlar taqqoslash natijasida ham paydo bo’ladi:

let isGreater = 4 > 1; alert( isGreater ); // true (taqqoslash natijasi "ha")

Boolean haqida Mantiqiy operatorlar bobida chuqurroq gaplashamiz.

“null” qiymati

Maxsus null qiymati yuqorida tavsiflangan turlarning hech biriga tegishli emas.

U faqat null qiymatini o’z ichiga olgan alohida tur hosil qiladi:

let age = null;

JavaScript da null boshqa tillardagi kabi “mavjud bo’lmagan obyektga havola” yoki “null pointer” emas.

Bu shunchaki “hech narsa”, “bo’sh” yoki “noma’lum qiymat” ni ifodalovchi maxsus qiymat.

Yuqoridagi kod age noma’lum ekanligini bildiradi.

“undefined” qiymati

Maxsus undefined qiymati ham alohida turadi. U null kabi o’zining alohida turini hosil qiladi.

undefined ning ma’nosi “qiymat tayinlanmagan”.

Agar o’zgaruvchi e’lon qilingan, ammo tayinlanmagan bo’lsa, uning qiymati undefined bo’ladi:

let age; alert(age); // "undefined" ko'rsatadi

Texnik jihatdan o’zgaruvchiga aniq ravishda undefined tayinlash mumkin:

let age = 100; // qiymatni undefined ga o'zgartirish age = undefined; alert(age); // "undefined"

…Ammo buni qilishni tavsiya qilmaymiz. Odatda o’zgaruvchiga “bo’sh” yoki “noma’lum” qiymat tayinlash uchun null ishlatiladi, undefined esa tayinlanmagan narsalar uchun standart boshlang’ich qiymat sifatida saqlanadi.

Obyektlar va Simbollar

object turi maxsus.

Boshqa barcha turlar “primitiv” deb ataladi, chunki ularning qiymatlari faqat bitta narsani o’z ichiga olishi mumkin (string bo’lsin yoki raqam yoki boshqa narsa). Aksincha, obyektlar ma’lumotlar to’plamlari va murakkabroq strukturalarni saqlash uchun ishlatiladi.

Shunday muhim bo’lganligi sababli, obyektlar maxsus munosabatga loyiq. Primitiv turlar haqida ko’proq o’rganganimizdan keyin, Obyektlar bobida ular bilan shug’ullanamiz.

symbol turi obyektlar uchun noyob identifikatorlar yaratish uchun ishlatiladi. To’liqlik uchun bu yerda eslatib o’tishimiz kerak, ammo obyektlarni bilguncha tafsilotlarni keyinga qoldiramiz.

typeof operatori

typeof operatori operandning turini qaytaradi. Turli turdagi qiymatlarni turlicha qayta ishlashni xohlaganda yoki shunchaki tezkor tekshirish qilishni xohlaganda foydali.

typeof x ga murojaat string ko’rinishida tur nomini qaytaradi:

typeof undefined // "undefined" typeof 0 // "number" typeof 10n // "bigint" typeof true // "boolean" typeof "foo" // "string" typeof Symbol("id") // "symbol" typeof Math // "object" (1) typeof null // "object" (2) typeof alert // "function" (3)

Oxirgi uchta satr qo’shimcha tushuntirish talab qilishi mumkin:

1. Math matematik amallarni ta’minlovchi o’rnatilgan obyekt. Biz uni Raqamlar bobida o’rganamiz. Bu yerda u shunchaki obyekt misoli sifatida xizmat qiladi.
2. typeof null ning natijasi "object". Bu JavaScript ning eng dastlabki kunlaridan kelib chiqqan va muvofiqlik uchun saqlangan typeof dagi rasman tan olingan xato. Albatta, null obyekt emas. Bu o’zining alohida turiga ega maxsus qiymat. typeof ning xatti-harakati bu yerda noto’g’ri.
3. typeof alert ning natijasi "function", chunki alert funksiya. Biz funksiyalarni keyingi boblarda o’rganamiz, u yerda JavaScript da maxsus “function” turi yo’qligini ham ko’ramiz. Funksiyalar obyekt turiga tegishli. Ammo typeof ularni boshqacha ko’rib, "function" qaytaradi. Bu ham JavaScript ning eski kunlaridan kelib chiqqan. Texnik jihatdan bunday xatti-harakat to’g’ri emas, ammo amalda qulay bo’lishi mumkin.

Xulosa

JavaScript da 8 ta asosiy ma’lumot turi mavjud.

• Yetti primitiv ma’lumot turi:
  • number har qanday turdagi sonlar uchun: butun yoki o’nlik, butun sonlar ±(253-1) bilan cheklangan.
  • bigint ixtiyoriy uzunlikdagi butun sonlar uchun.
  • string stringlar uchun. String nol yoki ko’proq belgilarga ega bo’lishi mumkin, alohida bitta belgi turi yo’q.
  • boolean true/false uchun.
  • null noma’lum qiymatlar uchun – bitta null qiymatiga ega mustaqil tur.
  • undefined tayinlanmagan qiymatlar uchun – bitta undefined qiymatiga ega mustaqil tur.
  • symbol noyob identifikatorlar uchun.
• Va bitta primitiv bo’lmagan ma’lumot turi:
  • object murakkabroq ma’lumot strukturalari uchun.

typeof operatori o’zgaruvchida qaysi tur saqlanganligini ko’rishga imkon beradi.

• Odatda typeof x sifatida ishlatiladi, ammo typeof(x) ham mumkin.
• "string" kabi tur nomi bilan string qaytaradi.
• null uchun "object" qaytaradi – bu tildagi xato, aslida obyekt emas.

Keyingi boblarda biz primitiv qiymatlarga e’tibor qaratamiz va ular bilan tanishganimizdan so’ng obyektlarga o’tamiz.